Wypalenie zawodowe wśród nauczycieli. Jak poprawić warunki pracy pedagogów?

Naukowcy z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego podjęli prace badawcze, których celem jest ocena zdrowia psychicznego i fizycznego nauczycieli szkół podstawowych i średnich oraz określenie jego psychospołecznych uwarunkowań występujących w środowisku pracy, a także poza nim.

W badaniach CIOP-PIB przeprowadzonych w okresie kwiecień – czerwiec 2023 r. wzięło udział 503 nauczycieli szkół podstawowych w wieku 30 – 60 lat, ze stażem pracy w zawodzie wynoszącym od 2 do 37 lat.

Pod względem liczebności przeważały kobiety (60 proc.). Badania zrealizowane były metodą ilościową CAWI (wywiad wspomagany komputerowo). Do badania wylosowano placówki z województwa świętokrzyskiego, wielkopolskiego, mazowieckiego, podkarpackiego oraz małopolskiego. Ogółem przebadano nauczycieli zatrudnionych w 28 szkołach (w tym 12 podstawowych i 14 średnich).

Wybór nauczycieli jako grupy badanej podyktowany był kilkoma przesłankami.

Po pierwsze, jak wynika z badań, jest to grupa zawodowa silnie podatna na stres zawodowy i jego negatywne skutki.

Po drugie, nauczyciele to pracownicy wykorzystują dom jako część swojego miejsca pracy, stąd ryzyko pojawienia się konfliktów na linii praca – życie osobiste jest wysokie.

Po trzecie, jest to grupa, w której proces regeneracji po pracy może być problematyczny. Organizacja dnia pracy nauczyciela w dużej mierze zależy od systemu szkolnego – np.: czas pracy, a także liczba i czas trwania przerw między zajęciami jest odgórnie zaplanowany, poza tym przerwy w pracy nauczycieli mogą być przerywane (np.: przez uczniów, bądź kolegów proszących o pomoc), podczas przerw mogą im zostać zlecone dodatkowe zadania (np. nadzorowanie uczniów).

Wielu nauczycieli swoje zadania związane z pracą realizuje w domu, a to może znacznie utrudniać rozdzielenie czasu przeznaczonego na pracę i odpoczynek oraz zdystansowanie się od spraw zawodowych, np.: myśli o pracy mogą zostać wywołane widokiem niesprawdzonych testów, bądź zeszytów do przejrzenia. To wszystko może osłabiać poczucie kontroli, utrudniać regenerację i w konsekwencji pogarszać funkcjonowanie zawodowe nauczycieli.

Należy podkreślić, że stres doświadczany przez nauczycieli ma wpływ nie tylko na pracę ich samych, lecz także na funkcjonowanie współpracowników, a także uczniów – podkreśla dr hab. Łukasz Baka, psycholog z Pracowni Psychologii i Socjologii Pracy CIOP-PIB, kierownik projektu badawczego. Badacze znaleźli na przykład pozytywną korelację między lękiem jako stanem nauczycieli a lękiem jako stanem ich uczniów. Nie jest do końca jasny kierunek tej zależności, prawdopodobne jest jednak, że zachodzi tutaj zjawisko sprzężenia zwrotnego - lęk nauczycieli przenosi się na ich uczniów, a następnie zwrotnie oddziałuje na nauczycieli.

Do badanych przez naukowców z CIOP-PIB uwarunkowań włączono zarówno czynniki ryzyka (wymagania w pracy), silne strony (zasoby w pracy), jak również sposoby funkcjonowania nauczycieli w czasie wolnym, tj. metody regeneracji po pracy i ruminacje o pracy (czyli natrętne myśli o pracy). Wymagania w pracy dotyczyły:

• wymagań ilościowych, emocjonalnych i poznawczych,
• tempa pracy,
• mobbingu.

Zasoby w pracy objęły poczucie kontroli w pracy, wsparcie od przełożonych i współpracowników oraz sprawiedliwość organizacyjną.

Analiza wyników badań wykazała, że wymagania stawiane przed nauczycielami wiążą się dodatnio z wyczerpaniem i depresją, ujemnie zaś ze zdolnością do pracy. Oznacza to, że im większa są ilościowe, emocjonalne i poznawcze wymagania w pracy nauczycieli, a także jej tempo i odczuwany poziom mobbingu, tym wyższy jest poziom wyczerpania oraz zaburzeń depresyjnych. Wzrost poziomu tych czynników oznacza także spadek zdolności do pracy.

Dla poprawy zdrowia psychofizycznego oraz zdolności do pracy u nauczycieli należy wprowadzać takie zmiany organizacyjne, które podnosić będą ich poczucie kontroli w miejscu pracy, poczucie sprawiedliwości społecznej, a także wsparcie od przełożonych oraz współpracowników.

W kolejnym etapie prac (2024 r.) zaplanowano przeprowadzenie wywiadów pogłębionych z nauczycielami i kadrą kierowniczą placówek oświatowych na temat fizycznych i psychospołecznych warunków pracy nauczycieli, stanu zdrowia psychofizycznego oraz potrzeb w zakresie sposobów lepszego radzenia sobie ze stresem i mobbingiem w szkole.

W 2025 roku natomiast wyniki badań zostaną wykorzystane do przygotowania specjalistycznej aplikacji mobilnej FITNESS DLA NAUCZYCIELI zachęcającej do aktywności fizycznej w przerwach w pracy oraz w czasie wolnym po pracy, a także materiału informacyjnego dla nauczycieli na temat radzenia sobie ze stresem oraz sposobów regeneracji organizmu po pracy.

źródło: informacja prasowa Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego.